Het thema van de opening van het academisch jaar 2025-2026 van de Universiteit van Tilburg was ‘duurzaamheid’, met als ondertitel: van weten naar doen. Het programma bestond onder meer uit drie mini-colleges waarin collega’s ingingen op kennis over voedsel in relatie tot de impact op het milieu, de spanning tussen dierenliefde en vleesconsumptie, en over de emoties van kinderen als ze geconfronteerd worden met de gevolgen van klimaatverandering. In het mini-college over kinderen kwam collega Deborah de Koning aan het woord. Deborah doet vanuit ritueel perspectief onderzoek naar klimaatrouw en rouw om het verdwijnen van biodiversiteit. Zo schreef ze samen met Frank Bosman een blog over een ‘Requiem voor een gletsjer’ en een artikel in het tijdschrift Religie & Samenleving over de theatervoorstelling ‘Herinner ons’ van de theatergroep Gouden Haas waarin het verlies van biodiversiteit geritualiseerd wordt. De link met rituelen ligt voor de hand. Het gaat immers om een energietransitie en de impact van klimaatverandering en juist dergelijke transities en veranderingen vragen om een ritueel.

              Het mini-college van Deborah de Koning eindigde met een eenvoudig ritueel. Terwijl het licht gedimd werd en alle aanwezigen gingen staan, ontstak zij een kaars en werd een gedicht voorgelezen. Na enige stilte doofde Deborah de kaars en gingen allen weer zitten. Terugdenkend aan dit ritueel, ben ik eigenlijk verrast dat de hele zaal zonder enige aarzeling ging staan en op deze manier deelnemer werd aan het ritueel. De context immers was een academische zitting en de mini-colleges hadden de intentie om de aanwezigen iets te leren. Nu is de opening van het academisch jaar in zichzelf al een ritueel met de plechtige binnenkomst van de hoogleraren, de pedel met staf voorop en de feestelijk-gedragen muziek van Jan-Willem Rozenboom die deze entrada begeleidt. Maar toch, met een simpel gebaar werd een kennis-college omgevormd naar een ritueel en werden de aanwezigen participanten. Dat dit gebeurde, laat zien hoe rituelen werken: je neemt eraan deel, onbevangen, en de vraag ‘Wat gebeurde hier eigenlijk en wat betekent dat voor mij?’ komt pas achteraf, of helemaal niet. Meegevoerd worden in wat er gebeurt, zonder aarzeling en zonder vragen, dat is de werking van een ritueel.

              Die vragen kwamen bij mij achteraf wel op, niet alleen vragen over wat er eigenlijk gebeurde, maar ook over het ritueel zelf. Het aansteken van de kaars, het gedicht en de daarop volgende stilte hadden iets ernstigs. Nu is klimaatverandering een ernstige zaak met grote gevolgen voor culturen en samenlevingen wereldwijd. Maar toch, moet het zo ernstig? Zouden we de transities die we door moeten (gaan) maken ook gevierd mogen worden? Kunnen we rituelen bedenken en doen waarin we de aarde omarmen, ons (weer) verbinden met dieren, bloemen en bomen? Kunnen we de transformaties vieren als stappen naar een diepe verbondenheid met elkaar en de natuur? Ik kan niet direct een overtuigende vorm bedenken, ik zeg het maar eerlijk. Ik denk niet aan het omarmen van bomen of het dansen door het bos; eerder iets kleins zoals het wandelen door het gras op blote voeten, het groeten van de zon, of stilzitten op een bankje en kijken hoe de natuur om je heen beweegt en leeft. Maar er moet meer mogelijk zijn. Dus, ik daag je uit: verzin een ritueel voor de transitie van carnivoor naar vegetariër, voor de overgang van gasaansluiting naar warmtepomp, voor het markeren van het moment waarop je besluit korter of zelfs koud te douchen. Kom maar op met vrolijke, kleurrijke en betekenisvolle rituelen die ons helpen te veranderen.